Sốt xuất huyết ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa

Sốt xuất huyết ở trẻ em là một căn bệnh nguy hiểm thường bùng phát vào mùa hè. Tỷ lệ tử vong của bệnh này khá cao và hiện chưa có thuốc đặc trị hoặc vắc xin dự phòng.

Sốt xuất huyết ở trẻ em là gì?

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi virus Dengue, thường xảy ra ở trẻ em và người lớn. Virus được lây truyền qua muỗi vằn, vật chủ trung gian. Khi muỗi đốt người, virus lây truyền và xâm nhập vào hệ thống máu. Tuy nhiên, nếu người bị muỗi đốt đã nhiễm virus Dengue trước đó, virus có thể truyền lại cho muỗi.

Sốt xuất huyết là một mối lo ngại lớn cho sức khỏe cộng đồng toàn cầu trong những năm gần đây. Khoảng 2,5 tỷ người trên thế giới hiện đang sinh sống trong các vùng có sự lưu hành của dịch bệnh này. Sự gia tăng về mặt địa lý của muỗi và virus đã dẫn đến tăng tỷ lệ mắc bệnh trong vòng 25 năm qua, cũng như khả năng xuất hiện dịch bệnh do nhiều chủng huyết thanh khác nhau ở các đô thị vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Hiện chưa có thuốc đặc trị và vắc xin phòng bệnh cho sốt xuất huyết.

Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Bệnh sốt xuất huyết do virus Dengue được truyền từ người sang người thông qua vết đốt của muỗi thuộc chi Aedes, là loại muỗi phổ biến gây lây bệnh trong hầu hết các khu vực mà căn bệnh này đang lưu hành. Thời gian hoạt động của muỗi Aedes thường diễn ra trong ban ngày, và chỉ có muỗi cái mới đốt người để truyền bệnh.

Bệnh sốt xuất huyết là một bệnh lây nhiễm do virus Dengue gây ra, đặc biệt là ở trẻ em. Virus Dengue bao gồm 4 chủng khác nhau là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Nếu bệnh nhân đã nhiễm một chủng virus Dengue nào đó, thì chỉ có khả năng tạo miễn dịch với chính chủng virus đó. Điều này có nghĩa là, người đã từng mắc sốt xuất huyết do virus Dengue vẫn có khả năng mắc bệnh nhiều hơn một lần trong đời.

Tình hình đáng lo ngại là số lượng người nhiễm virus Dengue do muỗi đốt đang gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Hiện tại, sốt xuất huyết đã trở thành đại dịch tại hơn 100 quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở Châu Phi, Châu Mỹ, khu vực phía Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Trong đó, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương là hai khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Trước năm 1970, chỉ có 9 quốc gia có virus Dengue lưu hành. Tuy nhiên, con số này đã tăng lên gấp 4 lần đến năm 1995. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính mỗi năm có khoảng từ 50 đến 100 triệu người mắc bệnh sốt xuất huyết.

Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em

Trong từng giai đoạn cụ thể, triệu chứng của sốt xuất huyết ở trẻ em phát triển theo những dấu hiệu đặc trưng nhất định:

Dấu hiệu giai đoạn sốt xuất huyết ở trẻ em

Trong giai đoạn đầu của bệnh sốt xuất huyết, trẻ sẽ trải qua giai đoạn đầu tiên, trong đó hiện tượng trán nóng ran và sốt cao từ 39 đến 40 độ C kéo dài từ 2 đến 5 ngày. Ngoài ra, phụ huynh cần chú ý đến một số dấu hiệu khác của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, bao gồm:

• Sốt cao không giảm sau khi được chườm ấm và uống thuốc hạ sốt.
• Triệu chứng khác bao gồm đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, chán ăn, hắt hơi, sổ mũi.
• Trẻ có thể xuất hiện xuất huyết dưới da, bao gồm chảy máu mũi, phát ban, chảy máu chân răng, nổi phát ban và mẩn trên da.

Biểu hiện giai đoạn nguy hiểm sốt xuất huyết ở trẻ

Bệnh sốt xuất huyết là một căn bệnh có thể gây nguy hiểm đến tính mạng trẻ em nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời trong giai đoạn đầu. Giai đoạn từ ngày thứ 3 đến thứ 7 của bệnh được xem là giai đoạn nguy hiểm, khi trẻ có thể đã hạ sốt nhưng bắt đầu có dấu hiệu tăng tính thấm thành mạch gây biểu hiện thoát huyết tương.

Các triệu chứng của thoát huyết tương bao gồm: bứt rứt, vật vã, lờ đờ, mệt mỏi, da lạnh ẩm, đầu chi lạnh, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt hoặc tâm trương tăng/tâm thu giảm, tụt huyết áp hoặc không đo được huyết áp, ít đi tiểu, xuất huyết nhiều dưới da hoặc xuất huyết nội tạng, đau bụng, khát nước và chướng bụng.

Ngoài ra, bệnh sốt xuất huyết còn có thể gây ra một số biểu hiện nghiêm trọng khác ở trẻ em, bao gồm sưng đau gan, tràn dịch màng bụng, màng phổi hoặc mô kẽ, và nề mi mắt.

Giai đoạn hồi phục

Sau khi vượt qua giai đoạn nguy hiểm nhờ được điều trị đúng và kịp thời, trẻ bị sốt xuất huyết bắt đầu thể hiện các tín hiệu phục hồi. Cơ thể trẻ dần hồi phục, sức khỏe được cải thiện với những dấu hiệu đáng mừng như tần suất đi tiểu tăng, cảm giác thèm ăn trở lại, và huyết áp ổn định hơn.

Trẻ em bị sốt xuất huyết có nguy hiểm không?

Theo ghi nhận của các cơ quan y tế, trong 5 tháng đầu năm 2022, TP.HCM đã ghi nhận tổng cộng 10.052 trường hợp mắc bệnh sốt xuất huyết, tăng 46,4% so với cùng kỳ năm 2021. Trong đó, số ca sốt xuất huyết nặng đã tăng gần gấp 5 lần so với cùng kỳ năm 2021, lên tới 194 ca. Tại nhiều bệnh viện nhi trên địa bàn thành phố, số lượng bệnh nhi nhập viện do sốt xuất huyết ngày một gia tăng. Đặc biệt, có những ca tiên lượng nặng, trẻ bị tổn thương đa cơ quan như gan, thận, phải thở bằng máy, lọc máu. Nhóm tuổi sốt xuất huyết trở nặng thường gặp là từ 8 tới 13 tuổi.

Theo các chuyên gia y tế, các trường hợp sốt xuất huyết trở nặng thường do nhập viện trễ. Trong thời gian dịch Covid-19, nhiều người dân đã vô tình quên đi rằng sốt xuất huyết là một bệnh lý nguy hiểm thường gặp vào thời điểm này mỗi năm. Mặt khác, triệu chứng ban đầu của bệnh có những điểm tương đồng, khó phân biệt với những bệnh nhiễm siêu vi khác như cúm, đặc biệt triệu chứng ở giai đoạn khởi phát của bệnh có những khi giống với Covid-19 nên thường bị bỏ sót.

Theo BS Trương Hữu Khanh, Phó chủ tịch Liên chi hội Truyền nhiễm TP.HCM, để tránh nguy cơ trở nặng và những biến chứng của bệnh sốt xuất huyết, phụ huynh cần lưu ý khi trẻ sốt cao liên tục từ 3 ngày trở lên cần được đưa đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Không nên tự ý mua thuốc điều trị, cần tuân thủ lịch tái khám và không nên chủ quan khi thấy trẻ bớt sốt bởi trẻ có thể đột ngột trở nặng vào ngày thứ 3 cho đến ngày thứ 7 của bệnh. Nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, hầu hết các trường hợp sốt xuất huyết nặng sẽ không xảy ra.

Biến chứng sốt xuất huyết thường gặp ở trẻ

Sốt xuất huyết là bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt đe dọa tính mạng của trẻ nhỏ. Bệnh có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm như sau:

• Thoát huyết tương nặng: dẫn đến giảm khối lượng tuần hoàn và sốc sốt xuất huyết;
• Xuất huyết nặng: bao gồm xuất huyết trong cơ và phần mềm, xuất huyết đường tiêu hóa và nội tạng; có thể dẫn đến đông máu rải rác lòng mạch;
• Chảy máu cam nặng: gây mất máu nghiêm trọng;
• Người bệnh dùng aspirin, ibuprofen để hạ sốt hoặc dùng corticoid, người có tiền sử loét dạ dày, tá tràng hoặc viêm gan mạn cũng có nguy cơ xuất huyết nặng;
• Suy tạng nặng: bao gồm suy gan cấp (men gan AST, ALT ≥ 1000 U/L) và suy thận cấp;
• Rối loạn tri giác (sốt xuất huyết thể não);
• Viêm cơ tim, suy tim.

Vì vậy, để phòng ngừa những biến chứng nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là rất quan trọng. Nếu trẻ sốt cao liên tục từ 3 ngày trở lên, phụ huynh cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Điều trị sốt xuất huyết ở trẻ em

Sốt xuất huyết hiện vẫn chưa có thuốc đặc trị. Phương pháp điều trị sốt xuất huyết ở trẻ chủ yếu tập trung vào việc điều trị triệu chứng như hạ sốt, bù nước, truyền dịch,… Đối với trẻ nhỏ dưới 1 tuổi khi mắc sốt xuất huyết rất dễ diễn tiến nặng và nguy kịch do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Do đó, phụ huynh tuyệt đối không tự ý điều trị bệnh tại nhà cho trẻ nhỏ dưới 1 tuổi, cần phải đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và chỉ định phương pháp điều trị.

Tùy vào triệu chứng mà trẻ gặp phải khi mắc bệnh sốt xuất huyết mà các bác sĩ sẽ có những chỉ định điều trị riêng. Một số trường hợp nhẹ có thể được chỉ định điều trị ngoại trú dưới sự hướng dẫn và theo dõi chặt chẽ của các bác sĩ. Tuy nhiên, đa số các trường hợp trẻ mắc sốt xuất huyết cần nhập viện và điều trị kịp thời.

Các trường hợp nhẹ được chỉ định điều trị ngoại trú, phụ huynh có thể thực hiện các biện pháp sau đây:

• Uống thuốc hạ sốt có thành phần paracetamol đơn chất nếu trẻ sốt trên 38.5 độ C;
• Nếu trẻ sốt cao không thuyên giảm, phụ huynh kết hợp cho trẻ uống paracetamol và lau người bằng nước ấm, mặc quần áo thoáng mát;
• Bù nước và chất điện giải bằng đường uống với nước sôi để nguội, nước cháo loãng, nước trái cây;
• Thường xuyên kiểm tra nhiệt độ và tình trạng của trẻ;
• Báo ngay cho bác sĩ nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu bất thường hoặc sốt cao liên tục không hạ.

Cách chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết tại nhà

Những việc nên làm

Hạ sốt đúng cách: Khi trẻ bị sốt trên 38.5 độ C, phụ huynh cần tiến hành hạ sốt bằng cách sử dụng thuốc Paracetamol với liều chỉ định là 10-15mg/kg. Nếu trẻ vẫn còn sốt sau 4-6 giờ, tiếp tục cho trẻ uống thuốc hạ sốt. Bên cạnh việc sử dụng thuốc, phụ huynh cũng nên kết hợp chườm ấm tại các vị trí như trán, nách và bẹn để giúp trẻ giảm sốt và tránh được các biến chứng như co giật nguy hiểm.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Trẻ bị sốt xuất huyết thường rất mệt mỏi và chán ăn, do đó, phụ huynh nên cung cấp cho trẻ những món ăn dễ tiêu hóa, mềm và lỏng, kết hợp với những món ăn mà trẻ yêu thích nhưng vẫn đảm bảo bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cần thiết. Nên chia nhỏ bữa ăn để trẻ dễ ăn hơn.

Bổ sung nước: Trẻ sốt cao kéo dài có thể gây ra tình trạng mất nước, do đó, phụ huynh cần bổ sung đầy đủ lượng nước mà trẻ cần với nước trái cây, nước cháo loãng, nước lọc và dung dịch điện giải Oresol.

Nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu nguy hiểm như đã đề cập ở trên, phụ huynh nên đưa trẻ đến bệnh viện ngay để được điều trị và theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ.

Những việc không nên làm

Trong quá trình chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết tại nhà, phụ huynh cần chú ý không sử dụng thuốc Aspirin hay Ibuprofen cho trẻ khi chưa được chỉ định của bác sĩ vì có thể gây ra xuất huyết dạ dày.

Ngoài ra, không nên áp dụng phương pháp cạo gió hay cho trẻ ăn những loại thực phẩm có màu đen hoặc đỏ để phân biệt với triệu chứng xuất huyết tiêu hóa.

Cuối cùng, phụ huynh cũng không nên tự ý truyền nước biển cho trẻ tại nhà mà cần tham khảo ý kiến chuyên môn từ bác sĩ.

Phòng ngừa sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là một căn bệnh nguy hiểm không có vắc xin dự phòng hiệu quả. Vì vậy, cách tốt nhất để phòng ngừa là tiêu diệt muỗi và ngăn chặn sự lây lan bệnh. Để tiêu diệt muỗi, người dân nên loại bỏ các nơi sinh sản của muỗi bằng cách đậy kín các dụng cụ chứa nước, thả cá vào các dụng cụ chứa nước lớn để diệt lăng quăng, lau rửa dụng cụ chứa nước thường xuyên và thu gom và thiêu hủy các vật dụng phế thải trong và xung quanh nhà.

Để phòng ngừa muỗi đốt, người dân nên mặc quần áo dài tay, ngủ trong màn và sử dụng các phương tiện như bình xịt diệt muỗi, kem chống muỗi, vợt điện diệt muỗi và rèm che, màn tẩm hóa chất diệt muỗi. Trẻ em bị sốt xuất huyết cần nằm trong màn tránh muỗi đốt và tránh lây lan bệnh cho người khác.

Ngoài việc phòng ngừa sốt xuất huyết, người dân cần cảnh giác với các căn bệnh truyền nhiễm khác vào mùa hè như viêm não Nhật Bản, sởi, ho gà, quai bị, rubella, v.v… Để phòng ngừa các căn bệnh này, có thể sử dụng vắc xin phòng ngừa đã có hiệu quả. Trẻ em là đối tượng dễ mắc các bệnh này, do đó, cần đảm bảo tình trạng tiêm phòng đầy đủ.

Sốt xuất huyết ở trẻ em thường dễ bị nhầm lẫn với các căn bệnh nhiễm trùng khác, dẫn đến chậm trễ trong việc điều trị và có thể diễn tiến nặng. Trong mùa nắng nóng cao điểm, người dân cần nâng cao ý thức phòng bệnh và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa bệnh để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.